Paula Modersohn-Becker

Paula Modersohn-Becker kijkt vanuit de schaduw die over haar gezicht valt de toeschouwer aan met een indringende blik. Ze schildert dit Zelfportet met hoed en sluier aan het begin van de twintigste eeuw, na een periode van grote twijfel over de juiste richting in haar leven. Een toekomst met haar echtgenoot, kunstenaar Otto Modersohn, in het Duitse Worspwede en daar haar leven leiden met een zo goed mogelijke balans tussen kunstenaarschap en moederschap. Of zichzelf in het bruisende Parijs volledig ten dienste stellen van de kunst. Ze kiest voor het eerste. Door haar verbeelding van het moederschap en haar zelfportretten is zij baanbrekend in de kunstgeschiedenis.

Kunstmuseum Den Haag werkte achter de schermen lange tijd aan de restauratie van Zelfportret met hoed en sluier. Dit collectiestuk werd onderzocht, schoongemaakt en kreeg een nieuwe lijst. Nu zet het museum met steun van de Vereniging Rembrandt en de Turing Foundation de kunstenaar in de spotlights. In een tentoonstelling in het intieme Berlagekabinet krijgt zij een ereplaats tussen haar vrouwelijke collega’s Suze Robertson, Jacoba van Heemskerck en Käthe Kollwitz.

Een rusteloos leven
Paula Becker maakte vanaf ongeveer 1897 deel uit van de kunstenaarskolonie Worpswede, waar ze onder meer de schilder Otto Modersohn leerde kennen. Geïnspireerd door de landelijke omgeving schilderden Otto en veel van de andere kunstenaars van de kolonie kleurrijke landschappen. Paula richtte zich daarnaast op de mensen die het dorp bevolkten. Moeders met kinderen en kinderen alleen of samen waren favoriet. In 1901 trouwde ze met Otto en werd stiefmoeder van zijn dochter Elsbeth. Als Paula in Worpswede was, verlangde ze naar Parijs, waar ze vanaf 1900 verschillende keren voor langere tijd verbleef. In Worpswede vond ze rust in het gezinsleven, in Parijs het avontuur.

In Zelfportret met hoed en sluier zien we Modersohn-Becker in volledige harmonie met zichzelf. Verlangens die eerder onverenigbaar leken, heeft ze met elkaar in overeenstemming weten te brengen. Was ze begin 1906 naar Parijs vertrokken met de wens te willen scheiden en zich totaal aan de kunsten te wijden, ten tijde van de voltooiing van dit schilderij was ze van standpunt veranderd. Ze was terug bij Otto Modersohn en zwanger, in de volle overtuiging haar leven als moeder en vrouw in te kunnen richten zoals het haar paste. Dochter Mathilde werd op 2 november 1907 geboren, maar haar geluk duurt niet lang, op 20 november sterft Paula Modersohn-Becker aan een embolie. “Jammer”, is het laatste wat ze zegt.

Baanbrekend in de kunstgeschiedenis
‘Het vrouwelijk naakt’ en ‘moeder en kind’ zijn aloude thema’s in de kunstgeschiedenis. Begin twintigste eeuw worden ze nog veelal vanuit de mannelijke blik verbeeld; seksueel beladen of lieflijk, of allebei. Paula Modersohn-Becker breekt met deze traditie en maakt talloze - naakte - zelfportretten en portretten van moeders en hun net geboren kinderen die een heel andere sensatie oproepen. Modersohn-Beckers werken zijn ontstaan vanuit haar persoonlijke ervaring en gevoelswereld en zijn daardoor krachtig, rauw en kwetsbaar tegelijk. Daardoor staan ze aan de basis voor een kunstgeschiedenis waarin de vrouwelijke ervaring leidend is.

De stem van Paula
Behalve in het museum zelf besteedt Kunstmuseum Den Haag ook online uitgebreid aandacht aan Paula Modersohn-Becker. Vanwege de COVID-19 pandemie kan of durft niet iedereen naar het museum te komen en daarom experimenteert het museum met het vertellen van verhalen en het tonen van de collectie via online kanalen. In een korte film geeft Kunstmuseum Den Haag Paula een eigen stem. Ze wijdt in een fictieve monoloog, geschreven door Renée van Marissing en uitgevoerd door Soumaya Ahouaoui, uit over haar twijfel en haar drijfveren. Daarnaast biedt het museum kunsthistorische verdieping middels een online artikel van conservator Laura Stamps waarin zij Modersohn-Beckers zelfportretten bespreekt in relatie met zelfportretten van hedendaagse kunstenaars als Paula Rego en Charlotte Joffa.